Patiëntenparticipatie in een zorgorganisatie

In een zorgorganisatie vindt patiëntenparticipatie in allerlei vormen plaats. Elke zorgorganisatie is verplicht om een cliëntenraad te hebben. Soms zijn er ook lokale afdelingsraden en andere initiatieven voor participatie. We zetten een paar veel voorkomende vormen van patiëntenparticipatie op een rij.

Deel deze pagina:

Cliëntenraden

Veruit de meest bekende vorm van participatie in zorginstellingen is participatie in en door cliëntenraden. Elke zorginstelling met meer dan 10 medewerkers (of 25 bij eerstelijnszorg zonder 24-uurzorg) is volgens de Wet Medezeggenschap Cliënten in de Zorg (Wmcz, 2018) verplicht om een cliëntenraad te hebben. De rechten en plichten van deze cliëntenraden, en daarmee een deel van haar taken, zijn wettelijk bepaald. Zo heeft een cliëntenraad bijvoorbeeld het recht op informatie en recht van instemming. Participatie in (centrale) cliëntenraden heeft vaak dus een vrij formeel karakter.

Meer informatie:

Medezeggenschap cliënten in de zorg op Rijksoverheid.nl

Participatie stopt echter niet bij de cliëntenraad. Sterker nog, in veel zorginstellingen wordt juist vooral op andere manieren participatie georganiseerd. Enkele veel voorkomende manieren:

Lokale afdelingsraden of patiëntenadviesraden

Sommige ziekenhuizen hebben naast hun centrale cliëntenraad een of meerdere lokale afdelingsraden ingericht. Bijvoorbeeld voor de afdeling oncologie of neurologie. Deze raden hebben niet de formele rollen zoals vastgelegd in de wet, maar kunnen een verscheidenheid aan rollen hebben. Denk aan: meedenken over hoe de zorg op die specifieke afdeling beter kan, ervaringen ophalen bij patiënten van die afdeling om te bepalen wat er nodig is, helpen projecten uit te voeren, met onderzoekers samenwerken in onderzoeksprojecten. Leden van deze raden zijn veelal patiënten, cliënten of naasten uit het eigen ziekenhuis, en soms ook leden van (lokale) patiëntenorganisaties. Zo kunnen ze zowel uit eigen ervaring spreken als namens een grotere groep.

Enkele voorbeelden:

Ervaringen van jongeren in adviesraad bij het Emma Kinderziekenhuis op Participatiekompas.nl
Het Radboud UMC heeft verschillende afdelingsraden, verspreid over het ziekenhuis. Deze hebben elk een eigen groep actieve leden, eigen taken en doelen binnen de afdeling. Hetzij op onderzoek, de zorg op de afdeling of onderwijs.

Spiegelgesprekken

Spiegelgesprekken zijn een methode om relevante patiëntenervaringen op te halen. Tijdens een spiegelgesprek gaan patiënten of cliënten onder leiding van een gespreksleider in gesprek over een relevant onderwerp. Bijvoorbeeld hoe ze de zorg op die afdeling of in die praktijk ervaren, de privacy die ze ervaren op de poli, of over nazorg. Zorgverleners zijn bij het gesprek aanwezig als toehoorder. Ze nemen geen deel aan het gesprek, maar reflecteren en reageren later tijdens de bijeenkomst. Deze vorm van participatie benut de individuele ervaringen van patiënten en cliënten en helpt om te signaleren wat goed gaat en beter kan. De bevindingen uit een spiegelgesprek zijn niet alleen leerzaam voor de aanwezigen, maar kunnen ook knelpunten signaleren die op de agenda gezet moeten worden voor verbetering. Lees meer over Spiegelgesprekken op de website van Participatiekompas.nl

PREMS / CQ-index

PREMS en CQ-index zijn vragenlijsten waarmee zorgverleners in een zorginstelling kunnen achterhalen wat patiënten vinden van de zorg. Het geheel aan opgehaalde ervaringen kan een goed beeld geven van wat er goed gaat en wat beter kan. Het biedt aanknopingspunten voor wat patiënten belangrijk vinden en waar je nog aan kunt werken als zorgorganisatie. Lees meer over PREMS op de website van de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties.

In het ideale geval combineer je het ophalen van ervaringen via vragenlijsten met een meer actieve rol van participatie. Bijvoorbeeld door de resultaten te bespreken met een lokale afdelingsraad of de cliëntenraad. Gezamenlijk kun je dan bekijken welke acties nodig zijn.

Zorgverbeteringsprojecten

Bij een nieuw project, projectplan of projectteam is het waardevol om je team uit te breiden met patiënten of cliënten. Zeker als het gaat een project is over patiëntenzorg of invloed heeft op een of meerdere patiënten, direct dan wel indirect. De inbreng van het patiëntenperspectief kan gedaan worden door een patiënt uit de eigen afdeling, uit de (lokale)cliëntenraad, of een (regionale) patiëntenorganisatie. Lees meer over de verschillende rollen die patiënten in een projectteam kunnen bekleden.

Enkele mooie voorbeelden van participatie bij zorgverbeteringsprojecten: